Kayaç Grupları Kayaç Çeşitleri

Kayaç Grupları Kayaç Çeşitleri

Kayaç, bir ya da daha fazla mineralin bir araya gelmesiyle oluşmuş bütündür. Granit ve bazalt çeşitli minerallerden, kumtaşı değişik özelliklerde kum boyutundaki tanelerin sıklaşmasından, mermer ve kuvarsit tek bir mineralden oluşmuş kayaçlardır.

Oluşumuna Göre Kayaçlar
Kayaçların ana kökeni magmadır. Ama magmanın zamanla yüzeye çıkması ve kayaçların parçalanması , yüksek basınç altında kalması yada tekrar tortulaşmalarıyla farklı özelliklere sahip kayaç grupları ortaya çıkmıştır. Kayaçlar oluşumları ve yapısal özelliklerine göre püskürük , tortul ve başkalaşım kayaçları olmak üzere üç ana gruba ayrılır.

1 – PÜSKÜRÜK ( MAGMATİK = KATILAŞIM ) KAYAÇLAR : Bu kayaçlar manto tabakasındaki ergimiş magmanın yerkabuğunun içine sokularak ya da yeryüzüne çıkarak soğumasıyla oluşurlar. Püskürük kayaçların özellikleri , bu kayaçları meydana getiren minerallerin cinsine ve katılaştıkları yere göre değişir. Örneğin , yer kabuğunun içinde soğuyan magma , yavaş yavaş soğuduğu için iri kristallidir. Çünkü , kristallerin erime sıcaklıkları farklı olduğu için soğuma sürecinde farklı aralıklarla katılaşırlar. Buna karşılık yeryüzüne çıkarak hava ile temas eden lavlar hızla soğudukları için ince kristalli ve camsı bir özellik gösterirler. Püskürük kayaçlar soğudukları yere göre iç ve dış püskürük kayaçlar olmak üzere iki gruba ayrılır :

A – İÇ PÜSKÜRÜK KAYAÇLAR : Yer kabuğunun derinliklerinden yeryüzüne doğru ilerleyen magmanın , yeryüzüne ulaşamadan yer kabuğunun derinliklerinde katılaşmasıyla oluşurlar ve ancak üzerlerindeki kayaç tabakalarının zamanla aşınmasıyla yer yüzeyine ulaşırlar. Başlıca iç püskürük kayaçlar ; granit , siyenit , diorit ve gabro’dur.

Bir iç püskürük taşı olan granit kendine özgü yüzey şekilleri oluşturmasıyla diğer kayaç türlerinden ayrılır. Kütle halindeki granitler , fiziksel ve kimyasal ayrışmaya uğradıklarında değişik şekil ve boyutlarda bloklara dönüşür. Granitlerin ayrışması sonucu yer yer birbiri üzerinde irili ufaklı ve köşeleri yuvarlaklaştırılmış bloklardan oluşan bir topoğrafya şekli meydana gelir. Buna TOR TOPOĞRAFYASI denir. Tor topoğrafya şekillerinde granitin çatlaklı olup olmaması gibi kayaç özellikleri yanı sıra iklim şartları da etkilidir. Granit , dayanıklı ve sert olması nedeniyle birçok tarihi yapıda kullanılmıştır. Mısır piramitlerinin günümüze kadar gelmesinde bu özelliği etkili olmuştur. Günümüzde de işlendikten sonra zeminlerin kaplanmasında kullanılır.

B – DIŞ PÜSKÜRÜK KAYAÇLAR : Magmanın yer kabuğunu yarıp yeryüzüne çıkarak soğumasıyla oluşurlar. Başlıca dış püskürük kayaçlar ; bazalt , andezit , volkan camı ( obsidiyen ) , tüf , trakit , incitaşı , katrantaşı ve süngertaşı’dır. Kristalli olmaları ve kütle halinde bulunmaları ortak özellikleridir.

Volkanik faaliyet sırasında çıkan küllerin üst üste birikmesiyle oluşan tüfler , aşınmaya karşı fazla dirençli değildir. Bu nedenle tüflü yamaçlardan inen selinti suları tüfleri kolayca aşındırırken , tüflerin arasında bulunan bazalt ve andezit gibi dirençli kayaçları ve bunların altındaki tüflü kısımları aşındıramaz. Böylece peri bacaları oluşur. Volkanik tüfler , yurdumuzda Nevşehir – Ürgüp – Göreme yöresinde karakteristik yüzey şekillerinin gelişmesine neden olmaktadır.